Οι πρώτες αγροτοκτηνοτροφικές ομάδες που εγκαταστάθηκαν στην γεωγραφική επικράτεια της Ευρώπης χρονολογούνται περίπου το 6800 π.Χ. Η Θεσσαλία αναδεικνύεται ως σημαντικό πεδίο για την κατανόηση του τρόπου που πραγματοποιήθηκε η σταδιακή νεολιθικοποίηση της Ευρώπης, καθώς τόσο στην ενδοχώρα όσο και στις ακτές της εγκαταστάθηκαν κάποιες από τις πρώτες νεολιθικές κοινότητες της Γηραιάς Ηπείρου. Η γεωμορφολογία της περιοχής την καθιστά μια ξεχωριστή γεωγραφική ενότητα με σαφή όρια και υποδιαιρέσεις, κάνοντάς την κατάλληλο παράδειγμα για τη μελέτη των μοτίβων εγκατάστασης των πρώϊμων νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων.
Το ερευνητικό πρόγραμμα ‘IGEAN – Καινοτόμες γεωφυσικές προσεγγίσεις για τη μελέτη των πρώιμων αγροτικών εγκαταστάσεων της Νεολιθικής Θεσσαλίας’ θα διενεργήσει - για πρώτη φορά - μία συστηματική και εκτενή γεωφυσική έρευνα στη Θεσσαλία σε ένα μεγάλο αριθμό Νεολιθικών θέσεων υπό τη μορφή γηλόφων (μαγούλες). Κύριος στόχος του προγράμματος είναι η κατανόηση της ενδοκοινοτικής και διακοινοτικής χωρικής οργάνωσης σύγχρονων Νεολιθικών οικισμών μέσα από τη συγκριτική μελέτη των αρχαιολογικών δεδομένων και των αποτελεσμάτων της γεωφυσικής έρευνας στην υπό εξέταση περιοχή. Η έρευνα αναπτύσεται σε τοπική κλίμακα και επιχειρεί να αναδείξει τη διαφορετικότητα και την πολυπλοκότητα των πρακτικών εγκατάστασης που επιλέγονταν κατά τη Νεολιθική περίοδο μέσα από τα ευρήματα των γεωφυσικών ερευνών. Σημαντική συμβολή του προγράμματος είναι η εφαρμογή μη καταστροφικών τεχνικών σε θέσεις που έχουν μερικώς ανασκαφεί ή που έχουν εντοπιστεί ως αποτέλεσμα επιφανειακών ερευνών, καθώς και η κάλυψη μεγάλης επιφάνειας των θέσεων με στόχο την αποτύπωση της, κατά το δυνατόν, συνολικότερης χωρικής τους εικόνας (περίβολοι, κτήρια, ανοιχτοί χώροι, κατασκευές, περιοχές καλλιέργειας). Μια τέτοια ανάλυση ενισχύει τη συγκριτική συζήτηση για την οργάνωση του κοινοτικού χώρου σε τοπική κλίμακα τόσο στην παράλια ζώνη του Νομού Μαγνησίας όσο και στην ενδοχώρα της Θεσσαλικής πεδιάδας.
Η μεθοδολογία επιλογής των θέσεων έγινε με βάση μια σειρά κριτηρίων τα οποία συνοψίζονται ακολούθως: α) οι θέσεις που επιλέχθηκαν βρίσκονται εντός της διοικητικής αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, β) οι χρονολογικές περίοδοι που αντιπροσωπεύονται στις υπό εξέταση θέσεις περιορίζονται στην Νεολιθική Εποχή ή και στην αρχή της Εποχής του Χαλκού, γ) η απουσία σύγχρονων κατασκευών και κτισμάτων στην ευρύτερη περιοχή των χαρακτηρισμένων θέσεων, ώστε να μην δυσχαιρένονται οι γεωφυσικές αναλύσεις, δ) η διενέργεια προηγούμενης αρχαιολογικής ανασκαφικής ή επιφανειακής έρευνας, ώστε να αξιοποιηθούν συνδυαστικά τα αποτελέσματα της γεωφυσικής έρευνας, και ε) η εστίαση σε συγκεκριμένες, καλά ορισμένες γεωγραφικές περιοχές, όπως για παράδειγμα η πεδιάδα του Αλμυρού και η περιοχή Βελεστίνου – Κάρλας, με σκοπό την διερεύνηση των οικιστικών μοτίβων σε συνδυασμό με την επιλογή του τοπίου εγκατάστασης προκειμένου να υπάρξουν συγκρίσιμα δεδομένα, που θα μπορέσουν στο μέλλον να προβληθούν και να χρησιμεύσουν στην προσέγγιση ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτων.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο γενικός στόχος του προγράμματος, αναπτύσσεται μία συγκεκριμένη γεωφυσική στρατηγική για την ταχεία και υψηλής ανάλυσης διερεύνηση του υπεδάφους των νεολιθικών οικισμών και της ευρύτερης περιοχής γύρω τους. Οι γεωφυσικές έρευνες θα κάνουν χρήση καινοτόμων πολυ-διάστατων γεωφυσικών οργάνων και τεχνικών (multi-sensor μαγνητικές διασκοπήσεις, multi-antenna GPR, UAV-IR, χημικές και μαγνητικές αναλύσεις) που απαιτούνται για την ευρεία κάλυψη των χώρων, έτσι ώστε να γίνει εφικτή η διερεύνηση μεγάλου αριθμού Νεολιθικών θέσεων. Τα στοιχεία και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από την έρευνα, με δεδομένη τη μεγάλη της κλίμακα και την άμεση δυνατότητα σύγκρισης της διαμορφωμένης πλέον εικόνας μεταξύ πολλών νεολιθικών θέσεων, αναμένεται να τροφοδοτήσουν δημιουργικά και με μία εντελώς νέα οπτική τη συζήτηση σχετικά με την ανάπτυξη των προϊστορικών εγκαταστάσεων στην περιοχή και τα όποια μοντέλα παραλλαγής εγκαταστάσεων και εκμετάλλευσης της γης συναντάμε σε σχέση με τις διαφοροποιήσεις των περιβαλλοντικών συνθηκών, την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και τη συνύπαρξη σύγχρονων κοινωνικών ομάδων.
Το έργο υλοποιείται από το Εργαστήριο Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης & Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΜΣ/ΙΤΕ σε συνεργασία με τη Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, στο πλαίσιο της Πράξης "ΑΡΙΣΤΕΙΑ" του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο-ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους.
